یکی از معضلات مهم شهرنشینی روند رو به رشد تولید زباله است. مدیریت پسماندهای شهری به عواملی همچون تولید زواید، جمع آوری، حمل و نقل، دفن زباله و بازیافت آن بستگی دارد، بنابراین محدوده مدیریت این مقوله بسیار وسیع و متغیر است و برای چنین موضوعی راهی جز مدیریت و برنامه راهبردی وجود ندارد و آنطور که «سید توحید صدرنژاد»- رئیس اتحادیه صنایع بازیافت ایران به ما می گوید، پاک کردن صورت مسئله به شیوه‌های مختلف و اصرار و پافشاری بر حفظ روش نامناسب فعلی و جمعآوری ضایعات و زباله به شکل در هم، تلاش برای حفظ درآمد شبکه‌های سوداگری است که در اطراف شهرداری‌ها شکل گرفته، با این حال تمام تلاش مدیران برخی شهرداری‌ها مقابله، رقابت ناسالم یا محدود ساختن فعالیت اپلیکیشن‌هایی است که با خرید ضایعات ارزشمند از مردم، بدون صرف منابع عمومی، موجب مشارکت گسترده شهروندان در امر تفکیک شده‌اند.
چرا به‌رغم تلاش‌های گوناگون برای فرهنگ‌سازی در حوزه مدیریت پسماند توفیق چندانی در این زمینه حاصل نشده است؟
پدیده‌های اجتماعی، سیاه‌وسفید نیستند. ما در عالم واقع با طیف‌های مختلفی از خاکستری‌ها مواجهیم، خاکستری‌های متمایل به سفید تا خاکستری‌های مایل به سیاه. بخشی از جامعه همواره به استقبال آموزه‌های فرهنگی می‌روند در مقابل کسانی هم هستند که بدون انگیزه‌های مادی در امور اجتماعی مشارکت نمی‌کنند.واقعیت این است که بخشی از ضایعات به‌عنوان کالا واجد ارزش مادی است و اگر نظامی شکل بگیرد که به‌جای مبالغ ناچیز، ارزش واقعی این کالاها را به شهروندان بدهد، بدون صرف بودجه و منابع هنگفت بیت‌المال، باسیلی از مشارکت مردم در جداسازی ضایعات ارزشمند از پسماندهای تر مواجه خواهیم بود. ضرورت دارد به‌جای اتکای صرف بر حرف و سخنرانی و روش‌های بالا به پایین، بسته‌ای از آموزه‌ها و مشوق‌ها به جامعه ارائه شود تا بتوان به مشارکت شهروندان در این حوزه امیدوار بود.
چرا در شهرهایمان سیستم هوشمند دفع پسماند را نداریم؟
شبکه جمعآوری ضایعات قابل بازیافت و ارزشمند، باید شبکه‌ای کاملا مستقل از نظام جمعآوری پسماندهایی باشد که باید دفن یا امحا شوند. چنین اتفاقی از یکجایی به بعد باید در کشور ما بیفتد و به‌رغم تمامی مخالفت‌ها از سوی برخی مرتبطین با شهرداری‌ها، به‌زودی شاهد این خواهیم بود که با مشارکت بخش خصوصی و شهروندان زیرساخت‌هایی ایجاد شود که در آن مردم به سهولت، ضایعات ارزشمندشان را درازای قیمت واقعی آن‌ها، به زنجیره بازیافت بفروشند. پس‌ازآن با کاهش حجم ضایعات قابل بازیافت در مخازن زباله شهری، امحا، دفع و دفن پسماندهای تر ارگانیک به شکلی حرفه‌ای‌تر توسط شهرداری‌ها صورت گرفته و بخش قابل‌توجهی از مشکلات این حوزه حل می‌شود. شبکه‌های زباله گردی به‌جز تصویر چندش‌آوری که با سوءاستفاده از کودکان کار و کارگران مهاجر و معتادان و سایر اقشار آسیب‌پذیر از نظام اجتماعی کشور پدیدار می‌سازند، در تضاد مستقیم با منافع شهرداری‌ها هستند؛ بااین‌حال تمام تلاش مدیران برخی شهرداری‌ها مقابله، رقابت ناسالم یا محدود ساختن فعالیت اپلیکیشن‌هایی است که با خرید ضایعات ارزشمند از مردم، بدون صرف منابع عمومی، موجب مشارکت گسترده شهروندان در امر تفکیک‌شده‌اند. پاک کردن صورت‌مسئله به شیوه‌های مختلف و اصرار و پافشاری بر حفظ روش نامناسب فعلی و جمعآوری ضایعات و زباله به شکل در هم، تلاش برای حفظ درآمد شبکه‌های سوداگری است که در اطراف شهرداری‌ها شکل‌گرفته. در حال حاضر 85 درصد منابع شهرداری‌ها صرف سیستم ناکارآمد جمعآوری می‌شود. فعالیت یک شبکه هوشمند در حوزه خرید ضایعات ارزشمند از مردم و جمعآوری آن، عملاآنچه را که در مخازن شهری می‌ماند ازنظر حجمی به یک‌سوم حجم فعلی و ازنظر وزنی به کمی بیش از 60 درصد وزن فعلی تقلیل خواهد داد. این امر می‌تواند با کاهش تواتر جمعآوری پسماند حدود 40 درصد منابع شهرداری‌ها را آزاد و فرصت بهینه‌سازی روش‌های دفن، دفع و امحای پسماندهای شهری به شکل اصولی را مهیا سازد.
راهکار کشورهای دیگر چیست؟
کشورهای دیگر مسئله پسماند را بسته به امکاناتی که دارند حل کرده‌اند، به‌عنوان‌مثال استرالیا، کانادا و آمریکا که شهر به‌صورت سطحی گسترش پیدا می‌کند، مخازن مختلف در پارکینگ منازل قرارگرفته و شهرداری‌ها ناوگانی تأسیس کرده و این امکان رادارند که اگر کسی ضایعات ارزشمند را با ضایعات غیر ارزشمند و خطرناک آمیخته کرد، تنبیه و جریمه شود. مهندسی شهرسازی در ژاپن با تراکم جمعیتی بالا به‌گونه‌ای است که مخازن جمعآوری زباله زیر سطح خیابان‌ها قرار می‌گیرد و خارج کردن زباله از آن غیرممکن است. با توجه به تفاوت‌های فرهنگی، اجتماعی، جغرافیایی و نیز محدودیت‌های نظام شهرسازی ایران با کشورهای دیگر، تقلید و تکرار تجارب آن‌ها در کشور ما بسیار پرهزینه و بعضا بی‌حاصل است که این امر ضرورت طراحی و اجرای فرآیند بومی متناسب با واقعیت‌های امروز جامعه ایران را دوچندان می‌سازد.
خود شما یا تشکل شما به‌عنوان تشکل این صنعت چه‌کارهایی در این خصوص انجام داده‌اید؟
اتحادیه صنایع بازیافت متمرکز بر توسعه ساخت و بهره‌برداری از شبکه گسترده اپلیکیشن‌هایی است که ضایعات ارزشمند را از مردم خریده و به صنایع بازیافت می‌فروشند. برخلاف سایر اپلیکیشن‌هایی که سازنده، مالک و بهره‌بردارش یکی است، این محیط، سامانه‌ای عمومی و ملی است. در این فضا فعالیت بهره‌بردار از حیث کمیت و کیفیت تحت تنظیم قرار می‌گیرد.
این کار نفعی هم برای شما و صنعت دارد؟
نفع اقتصادی این کار برای صنعت بازیافت تأمین پایدار نهاده‌ها با بهترین کیفیت ممکن است. مهم‌تر از منافع اقتصادی در بعدی بالاتر منافع اجتماعی و بهداشتی است. جداسازی ضایعات و پسماندها از یکدیگر آمیختگی‌های شیمیایی و میکروبی و عفونی آن‌ها را کاهش می‌دهد و لذا به توسعه سلامت کارگران و در ادامه جامعه منتهی می‌شود.کارگرهای این حوزه که آسیب‌پذیرترین و مظلوم‌ترین اقشاری بوده‌اند که در یک‌سال گذشته با کرونا دست‌به‌گریبان بوده‌اند، در معرض آسیب قرارگرفته و آمار ابتلای کارگران در این حوزه بالا بوده است.